Xamar:«Herri honek beti jakin du bere hizkuntza zuela oinarri»

Hizkuntza, historia eta hiztunak. Horra hirutasuna Euskara Jendea lanean bildurik. Xamar (Garralda, Xamarrena etxea, 1956) dugu egile, Pamiela argitaletxearen eta Zenbat Gara elkartearen eskutik. Aurreko Orekan. Herri eta hizkuntzen ekologiaz lanean aztertu zituenak osatu ditu. Herria eta hizkuntza izan ziren estakuru orduan eta dira orain aitzakia. Liburu berrian, hala ere, Orhipean hartan erabilitako molde erakargarrira itzuli da.

Euskara Jendea. Gure hizkuntzaren historia, gure historiaren hizkuntza. Izenburuak berak dio: euskararen eta Euskal Herriaren historia, biak bat eginik.
Nire akats edo bertute izan liteke. Jende ikasia oso espezializatuta dago. Gramatikariak batetik, historialariak bestetik, soziologoak... Ni, aldiz, ez nago deusetan espezializatuta. Dena interesatzen zait eta, irakasle eta hiztun gisa, bizia interesatzen zait, era guztietara. Euskara Jendea gure hizkuntzaren historia da, hiztunen bidez kontatua. Edo, alderantziz, hiztunen historia, hizkuntza ardatz harturik. Ezin dira bereizi. Hizkuntzaren bidez gara euskaldun. Bestenaz, beste zerbait ginateke.

Zergatik merezi du iraganari begiratzeak?
Etorkizuneko gakoak, anitzetan iraganean dira. Gako horiek behin eta berriz errepikatzen dira: zergatik, zertarako, nola motibatu, nola egin aitzina euskara atxikiz... Gure historian dira horiek eta azalera ekarri nahi izan ditut, ez justifikazio bila joateko, ohartarazteko baizik. Etorkinak, multikulturalitatea, mestizajea... gai berriak direla iruditzen zaigu, baina ez da horrela: betidanikoak dira, bizi-bizirik izan dira gure artean.

Kontzeptualizatu gabe.
Horixe. Kontzeptualizatu eta definitu gabe. Multikulturalitatea? Mestizajea? Bizirik diren kultura guztiak dira etengabeko mestizaje baten ondorio. Bizirik daudelakotz! Ez dugu kultura isolaturik aurkitzen, ezta Ozeano Barearen erdian dauden uharteetan ere. Batetik edo bestetik heldu zaien eraginpean izan dira.

Liburuan diozuna, tradizioa aldatzen ari da, eta etengabe gainera.
Bai, tradizioa bai. Jantzi eta ohiturak. Txapela eta beste. Baina herri honek beti jakin du hizkuntza propioa zuela funts eta oinarria. Etorri zaizkigun eraginak gorabehera, badakigu zer dugun bertakoa eta jatorrizkoa, eta kontzientzia hori ere beti atxiki da. Inportantea da hori nabarmentzea.

Hortaz, ez gara herri isolatua izan.
Sekula ere ez.

Hizkuntza isolatua izateak pentsarazi ote digu, bada, herria bera ere isolatua dela?
Hori, batetik. Bestetik, berriz, historialariak gure anormalitate historikoa ezin azalduta dabiltza. Alegia, nola da posible herri honek iraun izana beste guztiak desagertu direnean? Erromatar garaian, bereziki; erromatar uholdea Europan zabaldu ondoren, ordu arteko hizkuntzak desagertu edo erromanizatu ziren, latin inguruko izatera egin zuten, gure herriko hizkuntza izan ezik. Eta nola azaldu dute hori historialariek? Betikoa: «herri basa, interes txikikoa, isolatua...». Ez da egia! Euskaldunok erromatar legioetan parte hartu genuen, historikoki dakigunez. Gainera, hizkuntzalariek garbiki erraten digute gure hiztegiaren %60-65 latinetik datorrela. Horrek isolamendua adierazten al du?

Justu alderantzizkoa.
Interakzio ikaragarria baina, kasu, bertan urtu gabe, oinarriari eutsiz baizik.

Zertaraino elikatu du mito hori geure nazionalismoak?
Ezjakintzatik abiaturik.

«Euskaldunak munduan ez dugu parerik» kantatzen genuen gure gaztetan.
Munduan ez dugu parerik... Mundua oso zabala da eta ez dugu ezagutzen. Geure burua ere ez dugu ezagutzen, hortik kontuak! Gainerakoei buruz aritzeko maneran gara!

«Geure burua ere ez dugu ezagutzen». Horregatik zaizkigu beharrezko taju honetako lanak.
Hori da nire ustea. Bertzenaz, egina egon balitz ez nukeen egingo. Nire ustez, herri honetan izugarrizko leizea dago egiten den ikerketaren eta jendeak, oro har, bere buruaz duen jakintzaren artean. Alde handi hori orekatu behar da, eta hor kokatu dut nik lan hau: jendearen eskuera jarri ikerketa. Jendeak galdetzen dit: «Nondik atera duzu hori?», eta nik: «Baionan argitaratzen den historia aldizkari bateko halako zenbakiko artikulu bat». «Eta beste hori, non irakurri duzu?». «Bada, Bizkaian argitaratzen den hizkuntzalaritzari buruzko argitalpen batean Beñat Oihartzabalek egindako lan ikaragarri bat». Hor da jakintza. Hori transmititzea dugu problema.

Liburuan ageri den mapa bat dut hizpide, «euskaldunen ehunekoa eskualdeka» dio, Siadecorena da, 1979koa. Ezagupena asko hazi omen da harrezkero.
Ezagupena bai, hazi da, baina ez hizkuntza komunitatearen trinkotasuna. Hori ez. Sintomak ere, hizkuntzaren kalitatea dela eta... gaitza dela uste dute, baina sintomak baino ez dira. Sintomak. Lizarraga Elkanokoak idazten zituen predikuak zer dira, bada? Adibidez: «jendeak ze gogorra nola peña». Egiturak osoki erdarazkoak ziren, galtzeko zorian zen euskara. Eta galtzera heldu zen. Izan ere, hizkuntzak ez du egiten perfektu izatetik erdara izatera, ez. Graduak daude. Elebitasuna? Hemen, elebitasuna? Hemen diglosia dago! Diglosia, garbi.

EAEn euskararen normalizazio legea legebiltzarrean lantzen ari zirenean, lege-testuan euskararen «egoera diglosikoa» aipa zedin saiatu omen ziren batzuk. Baina ez zen lortu. Elebitasunaz ari gara beti, diglosia kontuak bazterturik.
Kontzeptuak disimulatzeko joera dugu, eta hori da problema. Diglosia. Euskara ikasten duten gazteak eta, ez dira elebidunak, diglosikoak baizik. Erdara dute nagusi. Euskara, erdarakadaz betetako bat, diglosikoak direlakoz. Hori dela eta, Orekan liburuak bazuen asmo didaktiko bat. Funtsean, materiala irakasleen esku uztea zen asmoa, gazteei hizkuntzen ekologiaz erakusteko, gazteei erakustea beren egoera zein den, ustez eta euskaldunak diren, eta diglosikoak dira. Duela hamasei bat urte Katalunian izan nintzen eta guztiz harritu nintzen ikusirik UBIko gazteek soziolinguistika lantzen zutela: hizkuntza borroka, diglosia, duintasuna eta gisako horretako gaiak. Eta, bidenabar erranik, Txepetx erabiltzen zuten eredutzat, kontzeptu horiek esplikatzeko. Duela hamasei urte! Eta Txepetxek landutakoak! Axular nor zen erakusten diegu, eta on da, baina, ez al da inportanteago erakustea...

Beren baitan gertatzen dena.
Horixe, adibidez. Luzaro irakaskuntzan jardun dut lanean Iruñean. Ikasle ohiekin topo egiten dudalarik, konturatu naiz errutasun konplexua barneratzen ari direla. Baina arazoa ez da beraiena.

Aldiz, irakaskuntzan egin ditugu ahaleginik handienak. Eginahalak eta bi.
Dena, irakaskuntzaren bidez konponduko dugulakoan. Barkatu, hizkuntzak erabilera soziala du, eta eskolak sekula ez du hizkuntza salbatuko. Orain dela mende eta erdi horixe zioen Agustin Iturriagak. Eta duela ehun urte, berriz, Sabino Aranak idatzi zuen. Erabilera soziala da gakoa.


Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude