Reality showak: atzerrikoek morboa ematen digute eta bertakoek lotsa

  • Reality show, talk show. Intimitatea agerian uzten duten saioek arrakasta dute gurean ere eta hala, Euskal Herrian egindako hainbat saio agertu zaizkigu. Nolanahi, badirudi euskal realityak bestelako estiloa daukala, inon idatzita ez dagoen kode etiko bati jarraituko balio bezala. Euskaldunoi egozten zaigun izaerak ba omen dauka horretan zerikusirik. Euskaldunak horrelako saioen ikusle lehialak gara, baina hauetan parte hartu nahi izan gabe. Casting-era aurkeztu nahi duen gutxiengo horri ez zaio gaizki etorriko, antolatzaileek partaideak zeren arabera aukeratzen dituzten jakitea. ETB-2n ematen hasiko diren hurrengo reality show-a eta Alemanian hasiko duten Anaia Handia amaigabearen berri ere jaso dugu. Telebista barruan biziko diren eguna gero eta gertuago dago...

2004ko abenduaren 26an
George Orwellen 1984 eleberrian, Anaia Nagusiak milioika lagun zelatatzen zituen. Telebistak ekarri dizkigun Anaia Nagusi modernoetan, berriz, alderantziz da: milioika lagunek orduak ematen dituzte gutxi batzuren komeriak behatzen. Orain dela urte batzuetatik hona, reality showak, edo telerrealitatea, lehiaketaz mozorrotuta beti ere, izugarri hedatu dira munduko herrialde askotan. Baita ildo desberdin biri jarraituz hedatu ere. Europan, bizikidetza hutsa erakusten duten saioek erdietsi zuten arrakasta lehenik »Big Brother da adibiderik adierazgarriena»; AEBetan, berriz, bizikidetzari biziraupena gehitzen dizkiotenak izan ziren abiapuntua »Survival, La isla de los famosos, Basetxea eta abarren tankerakoak». Azkenean, eredu biek lortu dute milioika ikusle erakartzea, eta ondoren bestelako espezializazioak ere agertu dira; berbarako, jende arruntaren ordez ospetsuek parte hartzen duten saioak.

Euskal Herriko ikusleok, Europako beste askok bezalaxe, Big Brotheren eskutik ezagutu genuen telebista berria. Kritika mordoa jaso arren, berehala geratu zen argi ideiak arrakasta zeukala, ikusle kopuruz behintzat. Luze gabe, bertoko bertsioak agertzen hasi ziren, bertoko partehartzaileekin eta bertoko telebistan emateko.

Izan ere, ETBk apustu garbia egin du reality showen alde. Koro Lasartek, kateko Entretenigarri eta Gazte Saioen buruak, azaltzen du "joerak aldatu egin direla, eta jendeak oso gustura ikusten dituela era honetako saioak". Ikusleari eskatzen duena ematea, horixe omen da gakoa. Zer nahi du, ordea, euskal ikusleak? Audientzia-datuetan bilatuz gero, erantzuna ez da oso argia, denetik baitago.

Espainiako estatu, oro har, Telecincok emandakoek arrakasta handiagoa dute Antena 3koek baino. ETBren kasuan, Globomediak ekoiztutakoek »Basetxea eta La flecha amarilla» eutsi diote katearen batezbesteko ikusle kopuruari, baina besteek, telebista-kate horretako langile batek aitortu digunez, "porrot egin dute". Kronos ekoiztetxeak ETBren beraren eskariz egindako El topok %12ko audientzia eduki zuen »ETB-2ren batezbestekoa %16 ingurukoa da», eta Barnetegiak, berriz, %2,4a baino ez »katearena %6a da». Datuok EAEkoak baino ez dira. Nafarroakorik ez dugu, neurketez arduratzen den enpresak "Espainiko gainerako lurraldeak" izeneko anabasan sartuta daukalako euskal herrialde hau.

Euskal realitya hobea omen

Euskal herritarrok gustuko ditugu reality showak, baina ba omen da idatzi gabeko lege bat: hemen egindakoei ez diegu onartzen gainerakoei onartzen dieguna. Hala uste du behintzat Kronos ekoiztetxeko Gotzon Bastidak: "Hemengo ikusleei gaizki iruditzen zaie audientzia handitzearren etika eskaseko estrategiak erabiltzea, produktua hemengoa bada. Bestelako kontua da Gran Hermanok egitea, kanpokoa delako, baina hemengoari ez zaio onartzen". Ildo bereko doazen iritzi gehiago ere bildu ditugu.

ATELEUSeko (Euskadiko telebista ikusleen elkartea) Urkiol Solagaistuak oro har reality showak gaitzesten baditu ere, Euskal Herrian egindakoen alde ageri da: "Lehiakideek jende aurrean ‘biluzik’ agertzeaz gain, zerbait egin behar dute irabazteko, eta hori ondo dago". ETBko Koro Lasartek ere, bere kateak ematen dituen reality showak eta beste batzuk bereizi nahi ditu: "Guk ematen ditugun saioak eta Gran Hermano ez dira gauza bera, desberdintasun handia dago. Ukaezina da, edonola, hark erakusten dituen gauza batzuk erakusten ditugula geuk ere, lehiakideen artean sortzen diren harremanak batik bat".

Beraz, halako fair play-a dago Euskal Herrian, eta bereziki ETBn, reality showekin. Hori islatzen da batzuek eta besteek saiook erabiltzen dituzten moduan. Espainiako estatuan egindakoen kasuan, oso arrunta da bertan agertzen diren pertsonaiak programaz programa ibiltzea gero, elkarri sekulakoak esaten. Sarritan, reality showari buruzko iruzkinak kate bereko saio ugari betetzeko baliatzen dira. Hala, zenbaitek killer format izena eman die, gainerako programazioa akabatzen dutelako »Gran Hermanoren lehen edizioa horren adibide ederra izan zen». Euskal Herrian hori askoz maila apalagoan gertatu da, eta gaur egun ia inork ez ditu gogoan orain urtebeteko lehiakideak, esaterako. Salbuespenak salbuespen, ez dute osperik erdietsi, baina horren bila joan al dira?

Lehiakidegai mota bi

Hainbat reality show egileren ustez, castingetara doazenak multzo bitan bana daitezke: bizipen bila doazenak eta ospe bila edo, behintzat, ikus-entzunezkoen arloan leku bila doazenak. Globomediako Txema Montoyak dionez, "saioan parte hartzeko etortzen zaizkigun hamar lagunetik bik esaten dute ospetsu izan nahian datozela, beste bik jendea ezagutzeko asmoz, eta beste seik bizipenagatik. Baina nik uste dut benetako proportzioa bestelakoa dela: bost ospe bila datoz, eta beste bostak bizipen bila. Sariengatik? Ez dut uste. Lehiaketan hiruzpalau baino ez direnean geratzen hasten dira saria eskura dutela pensatzen eta benetan berau lortzeko borrokatzen, baina lehenago ez".

Montoyak dioskunez, parte hartzaile batzuek protagonismo handia hartzen dute, kamera egun osoan beraiei begira dutela ikusita, eta laster hasten dira galdetzen ea telebistan lan egiteko zer nolako aukerak dauden. "Edozertarako balio dutela pentsatzen hasten dira, eta gainera Basetxeako bi edo hiru ETBn saioak aurkezten ikusi dituztenez… Horretarako datorrenik ere bada".

Zelako lehiakideak nahi dituzte?

Saio egileak ere, zer esanik ez, zerbaiten bila dabiltza. Euren produktua ikusleentzat ahalik eta erakargarrien izatea daukate helburu, eta hori lortze aldera aukeratzen dute lehiakidegai bat edo beste. "Normalean, jende berezia hartzen da »dio Txema Montoyak», eta berezien artean arruntago diren bi edo hiru aukeratzen dira, kaleko ikusle xehearen ikuspuntua lehiaketa barrutik eman dezaten. Gainerakoan, oso berezia dena hartzen dugu, neurri baten barruan, noski. Ez dugu aukeratuko arazoak sor diezazkigukeen zororik".

Xedea, saioa hasitakoan lehiakideek izango dituzten harremanak nolabait bideratzea da. Biziraupenezkoak izan ala ez, reality showetan ikuslea gehien erakartzen duena, bertan daudenen arteko liskarrak edo maitasunak izaten dira. "Horretarako »jarraitu du Montoyak», ez dut esango antzezleak behar direnik, bakoitzak nahi duena egiten duelako, baina bai nortasun bereziko pertsonak".

3komak ekoiztetxeko María Lópezek, Barnetegia saioa prestatzeko egin zen castingari buruz aitortzen du: "Izaera kontrajarriko pertsonak egon daitezen ahalegintzen gara. Saioaren ardatza bizikidetza da, eta bizikidetza horrek audientzia erakartzea behar dugu guk. Horregatik, oso pertsona onaren aldamenean oso berekoia den norbait ipintzen dugu, adibidez".

Errezetaren oinarrizko beste osagai bat hautauek kamera aurrean ondo ematea da, eta hori neurtzean datza castingetako probako asko. Leihakidegaiei beren bizitzaz edo saioan parte hartzeko dauzkaten arrazoiez hitz egiteko eskatzen zaie, eta naturaltasunez diharduten ala ez behatzen da. Umorea, sentiberatsuna, edertasuna… dena hartzen da kontuan, Lópezen berbetan. "Telebistarako pertsonaia egokiak aurkitzen saiatzen gara", laburbildu du 3komakoak.

Euskaldunok uzkur

Zenbat jende joaten da horrelako castingetara Euskal Herrian? Txema Montoyaren ustez gutxi, "saioak zenbatek ikusten dituen ikusita". Askok uste zuen Euskal Herrian reality show bat egitea ia ezinezkoa izango zela, bertakoon izaerak ez duelako horiekin bat egiten. Gauza askoren ospea daukagu, eta horietako bat sentimenduak jende aurrean azaltzeko batere iaioak ez izatearena da. Nola egin milaka lagunen aurrean eta kamera bat dela tarteko? Denborak erakutsi du reality show bat ez, baizik eta dozena erdi egitea posible dela Euskal Herrian, baina topikoak badu bere egia. Hala uste du behintzat Gotzon Bastidak: "Ez gara geure intimitatea agertzeko zaleak, eta gainera herri txikia gara; denok ezagutzen dugu elkar. Horrek telebistan agertzeko lotsarazten gaitu, eta ez bakarrik reality showetan". El topon parte hartzeko, konparazio baterako, 500 lagun inguruk deitu zuten horretarako propio jarritako telefono zenbakira. Gutxi, mundu honetan dabiltzanen aburuz. Urtarrilean ETB-2n hasiko den El conquistador del fin del mundorako, berriz, 1.000ren batek deitu zuen. Ez da oso kopuru handia, baina Euskal Herrirako nahiko ona.

Saioa euskaraz izanez gero, are okerrago da. "Erdarazkoetara deitzen dutenen heren batek deitzen du euskarazkoetara", azaldu du Montoyak. Hala ere, Montoya ez dator Bastidarekin bat euskal senak horretan eduki lezakeen eraginaz: "Gran Hermanorako aurkezten diren euskal herritarrak ez dira beste lekuetakoak baino gutxiago". Nolanahi, Montoyak aitortu digu aurtengo Basetxeako castingean parte hartzeko, esaterako, oso jende gutxik deitu zuela, baita aurreko aldiekin alderatuta ere. "Zorionez, harrituta geratu ginen zelako jendea zen ikusita: oso berezia, indartsua, polita...".

Euskaldunok ez omen dugu maite talk showetan agertzea
Telerrealitarean beste alderdi bat talk showak dira. Lekukotza saioak, alegia. Horietan, kaleko jendea telebistara joaten da bere arazoen berri ematera. Orain hamarkada bat pentsaezina zen horrelako saioek arrakasta eduki zezaketenik gure artean, baina gaur egun telebistako arratsaldeak betetzen dituzte, eta ezin hobeto doakie audientziaz. ETBk, noski, badu berea.

María Lópezek 3koma ekoiztetxean egiten du lan. Bi urtez Esta es mi genteko zuzendaria izan zen, eta azken hirutan saioko arduradun nagusi dihardu. Dioenez, oso lan neketsua da bertan agertu nahi duen jendea topatzea: "Orrialde horiak erabiltzen ditugu, eta batzuetan orrialde zuriak ere bai. Auzoko harategira deitu eta galdetu egiten da: kaixo, ezagutzen duzu honakoa edo bestelakoa gertatu zaion inor? Saiotik igaro direnez ere baliatzen gara, ezagutzen duten jendearen berri eman diezaguten. Orduak eta orduak eman behar dira telefonoz deika; oso zaila da jendea aurkitzea, inork ez duelako telebistara etorri nahi".

Uste hedatua da gisa honetako programek ehunka lagun izaten dutela ate joka, euren istoriotxoak telebistan azaldu nahirik. Lópezek ezetz dio, ordea: "Zorte handiz, 100 emanalditik behin deitzen du norbaitek. Gainera, Esta es mi gentek seigarren denboraldia du dagoeneko eta irten nahi zuten guztiak irten dira jada". Erredaktoreen lanik handienetako bat, hortaz, telefonoz bestaldekoari saiora joatea berarentzat onena dela sinetsaraztea da. "Egun batez deitzen diezu, eta hurrengoan, eta hurrengoanà %30 konbentzitzen ditugu gutxi gorabehera".

3koma ekoiztetxea Esta es mi genteren euskarazko bertsioa egiten ahalegindu zen (Bexamela), baina ez zitzaien ondo atera. Lópezek azaldu duenez, euskaldunak aurkitzeko berezko zailtasunei ûgutxiago garaû, izaera gaineratu behar zaie. "Inork ez du bere intimitatea telebistan agertu nahi, baina euskaldunek are gutxiago. El diario de Patricia bezalako saioetan euskaldun gutxi ikusiko duzu". Horren aurrean, Esta es mi gente egiten dutenek sarritan jotzen dute Euskal Herriko inguruetara (Burgos, Kantabria, Errioxaà) saiorako partehartzaile bila. Jakina, neurri horrek ez du balio euskarazko programa baterako, eta horregatik desagertu zen Bexamela. "Audientzia ez zihoan txarto, baina ia ezinezkoa zen parte hartu nahi zuenik aurkitzea, eta utzi egin behar izan genuen".
Big Brother forever, urrats bat harago

Zinearen historiako film asko egiazko gertakaritan oinarrituta egin dira. Oraingoan, aldiz, badirudi guztiz aurkakoa gertatuko dela: Trumanen showa filma egia bihurtu nahi dute. Izan ere, Endemolek, Big Brother sortu zuen ekoiztetxeak, ia sinestezina ematen duen asmoa agertu du: Big Brother forever. Anaia Handia betiko, alegia. Horretarako, 4.000 metro koadroko herrixka eraikitzen ari dira Alemaniako Kolonia hiriaren inguruan, eta hainbat iturriren arabera martxoan hastekoa litzateke programa. Partehartzaileek, Peter Weirren pelikulan bezala, bertan bizi beharko dute, baina Jim Carreyk antzeztutako Truman Burbank gizajoak ez bezala, zertan ari diren jakinda.

Eguneko 24 orduz, 100 kamerak eta 120 mikrofonok lehiakideek egiten duten guztia jasoko dute. Ez dago oso argi zer egin beharko den lehiaketa irabazteko, ez eta hil arte egongo diren ala ez. Baina partehartzaileek, Big Brotheren bertsio arruntenean ez bezala "benetako" bizitza edukiko dute. Bertan egingo dute lan, bertan ikasiko dute, eta hala suertatuz gero, bertan maitemindu eta seme-alabak edukiko dituzte. Hori da behinik behin Endemolen asmoa. Zeresan ugari sorraraziko du, zalantza izpirik gabe. Momentuz, eta ariketa gisa, urtebete dirauen Big Brothera ipini dute abian, Alemanian bertan. Irabazlearentzako saria ez da makala: milioi bat euro.
Norena behar du intimitateak?
Reality showak eztabaida iturri izan dira sorreratik bertatik. Ikusle adina kritika dauzkate, eta askotan pertsona bera izaten da kritika egin eta gero pantailatik begiak aldendu ezinik egoten dena. "Nola da posible publikoak aldi berean arrakastatsu bihurtu izana Trumanen showa eta Gran Hermano, publiko bera izanda?", galdetzen dute Rebeca Quintáns eta Andrés Sánchez kazetariek Gran Hermano: El precio de la dignidad liburuan. Euren lanean, Quintánsek eta Sánchezek reality showen zutabeetako baten aurka -intimitatearen salmenta- jarduten dute, besteak beste, saltzailea zein eroslea gaitzetsiz. Eta dagoeneko zinea behin aipatu dugunez, ezin gogoratu gabe utzi Ed TV, intimitate kontuak bete-betean eta maisuki ukitzen dituen filma. Hark ere reality showak salatzen zituen, eta hark ere arrakasta erdietsi zuen. Beste kontraesan bat.

Nork bere intimitatearekin nahi duena egiteko askatasunak non ditu mugak? Galdera hori da, hain zuzen, reality showen inguruko eztabaida etikoaren muina. Eta Luis Pujana soziologia irakaslearen ustez, erantzuna "inon ez" da: "Reality show hauek, hein handi batean, eskuindarrak dira politikoki, hau da, Iraultza Frantsesaren askatasun printzipioa garatzen dute. Norberaren askatasuna da hori, ez taldearena. Iraultza Frantsesaren printzipioek ere badute beren segida, eta askatasuna eta berdintasuna lehian direnean lehenbizikoa gailentzen da beti. Norberak nahi duena egiten du, eta ordaintzen badiote askoz hobeto".
El conquistador del fin del mundo 2005erako ETB-2ko reality showa
ETB-2 urtarrileko lehen egunetan ematen hastekoa da El conquistador del fin del mundo, Globomedia Euskadiren azken produkzioa. Berriz ere, ekoiztetxeak biziraupena ardatz daukan reality showa egin du; hamasei lagunek ûhamabi euskal herritarrek eta jatorri euskalduna daukaten lau argentinarrekû parte hartuko dute lehiaketan, dagoeneko ondo ezagutzen dugun formulari eutsiz: bizi-baldintza gogorrak, gainditu beharreko probak, kanporaketak, irabazle bakarra eta Julian Iantzi aurkezle. Berria, oraingoan, grabaziorako aukeratu duten lekua da. Globomediakoak Argentinako Patagoniaraino joan dira saioa grabatzera -hortik dator izenburua-, hango paisaia zoragarriak ikusleak erakartzen lagunduko dielakoan. Inguru eder bezain basati horretan, gainera, bizi-baldintzak Basetxea edota La Flecha Amarillakoak baino gogortxoagoak dira, saioko arduradunen esanetan. Ikusleak telebista aurrean iltzatzeak urrats bat harago joatea merezi du beti ere.

Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude