Arteaà Baina zer da artea? Hain da kontzeptu zabala! Nik uste arteaz hitz egitea ezertaz ere ez hitz egitea dela. Esateko modua da, jakina: eskultura, pintura, moda, poesia, zaharberritzea. Dena da arte. Hargatik diot kontzeptu zabala dela. Biblioteka ere bada hitz hori. Dena sartzen da bertan, espazio eta denboraren arabera.

Beste kontu bat kontatuko nizuke nik. Aurreko batean kalean entzundakoa. Bi emakumezko hizketan, batak besteari: "Eguraldiarekin hasi dira albisteak ematen!". Esan nahi dut, kasu handirik ez egiteko albistegiari zerk ematen dion hasiera.

Espektakulua da, ez besterik. Arteaz hitz egin eta horixe da aipagai: espektakulua. Zenbat jendek bisitatu duen halako museoa, zenbatean saldu den halakoren margolanaà

Bai, uste dut baietz. Albistegiek hori diote, behintzat. Horra albistegiak berriro! Hainbeste lagunek ikusi duela halako eta halako erakusketa diote. Bai, baietz esango nuke, jendeak ikasia duela museoetarako bidea. Bestalde, egia ere bada museo-fenomenoa bizi dugula. Zein den ere hiria, museoa behar zer edo zer izango bada! Turismoa egiteko bidea da. Dela Guggenheim, Artium, Baluarteà Hiriaren erakusleiho dira, eta niri ez zait gaizki iruditzen, mundu horren barruan nago-eta. Ongi iruditzen zait eskaintza izatea, baina gehiago ere nahiko nuke, jakina: erakusgaiak maila oneko izatea, alegia.

Ados. Halako lan bat artelan dela esaten digute, eta guk sinetsi. Artea, hasieran, jainkozko zerbait zen ia-ia. Jeinutasuna dario hitz horri. Nik neuk ez nuen uste artea egingo nuenik. Hasi nintzenean, zenbait lan egin asmo nuen, objektu artistiko izango ziren ala ez batere pentsatu gabe. Neure begirada eskaini nahi nuen, gauzak ikusteko dudan moldea. Horregatik jotzen dut eskulturatik pinturara, eta alderantziz. Erabat eskulturgintzan jarduten dudanean itsutu egiten naiz. Pinturara jotzen dudanean, bestelako arriskuak hartzen ditut, bestelakoa da egoera, erreakzionatu egin behar izaten dut, aurrera egin behar. Artea "askatasun" hitza bezala da. Kiratsa dario "arte" hitzari. Nork bere esanahia ematen dio. Izan ere, kontzeptu zabala ez ezik, irekia da. Bizitza bera bezala. Hobe mugarik ez jartzea hitzari.

Mugak jartzeko modua da. Irakastekotan, hobe kontzeptua mugatzea. Eta ongi iruditzen zait. Hartaka, liburua hartu eta hariari segitzeko modua du irakasleak. Liburuak berak agintzen dio norabidea, zein artistari buruz jardun, eta zein bazterrera utzi. Horri dagokionez erraza da "arte" hitzak dakarren esanahia, bai: artearen historia.

Artearen historia diozu, baina literaturaren historia esan zenezakeen. Edo besteren bat. Historiak irakurketa bat du, gustatu edo ez. Berrikuspenak egiten dira, baina hari nagusiak iraun egingo du. Ontzat hartzen dira inoren ekarpenak, azterketa xeheagoak, arlokakoak ûemakumeen lanei dagozkienak, adibidezû, baina ezin jakin horiek historia nagusi horren atal izatera iritsiko diren. Espero dut baietz, baina ezin jakin. Denborak hartzen ditu erabaki horiek. Historia oso da injustua, murriztailea da-eta. Hari nagusia bai, baina Historia hori osatzen duten hamaika eragile aipatu ere ez dira egiten. Hori da kontua. Gaia trinkotu nahiak dakarren kaltea dugu hori. Eta ez dakit hori zuzentzeko modurik dagoen ere, bestelako azterketen berri emanez edo gaiari beste era batera helduz. Ez dakit, egia esan.

Nik uste jendeak uste baino kasu handiago egiten diola arkitekturari; begiratzen diola, ulertzen duela, alegia. Gustatu, ez gustatu, besterik da. Arkitektura bera ere borroka betean bizi da: tradizioa, modernitatea, berrikuntzakà

Arkitekturak bere baitan hartu beharko luke gizartea. Arkitektura ez da inozentea. Eraikinak ongi pentsaturik daude, gehienetan: batzuk dira goxo eta gozo hartzen zaituzte barruan. Beste batzuk, hotz dira, eta bakarti. Eraikin horiek jendearen arteko harremanak ere zehazten dituzte.

Corte Inglesa ere ez da bakarra munduan. Eta katedral gotikoak ere ez. Frank Gerhy-k Bilbon egin zuen eraikinak hainbat gauza on du, jakina. Esate baterako, ikusgarri da nola integratu duen ondoko zubia. Sinbiosi hori ez da baitezpadakoa. Niri gustatu egiten zait Gerhyk espektakulu egiteko duen joera hori. Hara, eskolak ematen ditut Bilboko Burtsan, eta arkitektua dut ikasleetarik bat, emakumezkoa. Zera esan izan dit: "Gerhy, batik bat, eszenografo da. Museo sarreran egin duen joko bisuala ezinezkoa da arkitekturan. Gezur bisuala esaten ari da". Aldeko bezainbat kontrako ditu Gerhyk, horregatixe hain zuzen, gezurra esaten duelako, gezur arkitektonikoa.

Zehaztu egin beharko nuke. Arestian adierazi dizut ez zaidala artearen kontzeptu ezarri hori gustatzen; hain zuzen, arteaz ari eta murritz jokatzen dugulako. Eta nahiz eta onartu gauza guztien gainetik artelanaren alderdi estetikoak azpimarratzen dituzten mugimendu eta joerak, gizakia da egile, eta, ondorioz, alderdi soziopolitikoa beti ageriko da. Artea bizitzari loturik dago, gutxi-asko. 40 urte ditut eta giza-alderdia beti ageri da artelanean, baita horri uko egiten diola esaten duen artistaren lanean ere; horietan ere, bizitzatik hurreago edo urrutiago, baina dudarik gabe ageri dira bizitzaren zantzuak. Hori da nire ustea.

Bai, ados. Polita ere bada. Zinematografikoa ere bada. Esaerak asko du zinematik eta literaturatik. Baina egia da. Nik neuk ere ez dakit seguru zergatik interesatzen zaizkidan zenbait gauza. Kanpotik begira jarri eta neure burua aztertzen saiatzen naiz: "zer dela eta dut interesa gai horretan?". Istorioa kontatzea baino, istorioak kontatzea esango nuke, pluralean, nork bere istorioa du eta. Hori arrunt aldatu da lanean hasi nintzenetik hona. Sasoi hartan zer edo zertan lanean ari nintzela konturatzen naiz, baina modu intuitiboan. Gaur egun, berriz, gogo betez ekiten diot lehen era intuitiboan egiten nuen lan harixe. Eskarmentua izan liteke, edo adina, batek daki. Nik istorio bat kontatzen dut, nirea, baina zuk zeuk ere zeure burua bertan ispilaturik ikusiko duzu, beharbada. Zure istorioaren isla gerta liteke. Publizitatea bezala. Nork bere mailan ikusten du bere burua bertan ispilaturik. Hori da, ispiluak dira nire lanak.

Polita. Ongi dago jendea ez aspertzea ere.

Eskola ematen ari naizela, abangoardien gainean jarduten dut. Garai batean aldaketa handiak gertatu ziren denbora gutxian: inpresionismoa, espresionismoa, kubismoaà Arteak gero eta "errealago" izan nahi duela ematen du, baina, aldi berean, ikuslearengandik gero eta urrutiago dago. Hobeto ulertzen dugu Berpizkundea, edo Barrokoa, irudiak figuratiboago direlako eta errazago ikusten ditugulako, nahiz eta ezkutuko mezua, subliminala, ez ulertu. Baina itxurak askoz ere ulergarriago dira, dudarik gabe, eta ikusleak horien baitako mezua maila batean baino ez du ulertzen. Alegia, informazioa behar da artea ulertzeko. Literaturan eta beste diziplina askotan bezala gertatzen da: zure ezagutza-mailaren arabera informazio gehiago ala gutxiago zeureganatuko duzu. Kodeak balio du, eta kode horren arabera jasotzen duzu mezua. Edo ez duzu jasotzen, alegia. Figurazioa errazago da, baina abstrakzioa ere ez da berria; honezkero, ohiturik behar genuen. Abstrakzioak bere mezua dakar, horretan hasi zirenean ez ziren konturatzen, baina gaur egun inork ez du zalantzarik horretan. Amerikako espresionismoak berak, ideologia jakin bat du, sistema baten babesa duà abstrakzioak ez du inozentziarik. Dena dela, ez dago beti eskularruak jantzita ibiltzerik. Leihoak ireki, mundu horretan sartu eta aurrera, zikinduko zaren beldurrik gabe ibili. Horixe egin behar da.

Gorputza eta espazioa, horiek dira artearen gai nagusiak, labur zurrean esanda. Eskultura gorputzetik oso hurre dago, gainera, eta ni neu materialista samarra naiz horretan. Formak eta itxurak interesatzen zaizkit.

Jakina, neure ikuspegitik. Nik neure istorioak kontatzen ditudanez, neure ikuspegiak baliatu behar, nahitaez. Bada esaldi bat: "pertsonala ere, politikoa da". Mundu honetan ez dago orban gabekorik. Lan bat egin eta erakusgai jartzen duzunetik gauza politikoa egiten ari zara, edo soziopolitikoa, nahi baduzu. Feminismoa dela eta, egia da Erdi Aroan mojek sarbidea errazago zutena artearen munduan. Tintorettoren alabaren bat ere artista izan zen. Adibide dira, asko ere ez, baina zer edo zer. Hortaz, 68ko Maiatzaz gero edo, emakumeak erabat sartu dira artearen munduan. Bestelako planteamenduak nagusitu dira maila guztietan, eta orobat arteari dagokionez. Harrezkero artea ez da denborarik gabea izango, orokorra, zehazgabea; baizik eta erlijioa izango duena, sexua, koloreaà dena izango du. Emakumeek parte hartze handiagoa dute eta, bere baitarik mintzo dira, bere istorioak kontatzen dituzte. Feminismoa den? Bada, bai.

Niri artearen munduan lan egitea interesatzen zait, istorio ezberdin bat kontatzea, neurea. Bestelako uste orokor batzuetatik hurre egon ala ez, bigarren mailako da niretzat. Ni, neure baitatik abiatzen naiz. Feminismoa esan dugu, baina post-feminismoaz hitz egiten hasita daude. Emakumearen gorputza ageri da nire zenbait lanetan, baina ez da izan helburu hori jarri dudalako, poliki-poliki hazten jardun den asmoa baizik. Espektakuluaren ikuspegitik landu dut gorputza, mugimenduarenetik, eta alderdi pertsonaletik. Bestalde, artearen historian emakumearen irudiak izan duen bilakaera ere kontuan izan dut. Finean, artearen historian oso irudi arketipiko direnak baliatu ditut nire lanetan. Meninak, Madonna... Baina, nonbait, jendeak ez du besterik ikusten. Zenbait elkarrizketatan ez didate horixe besterik esan: "Emakumearen gorputza lantzen ari zara etaà". Tira, horretan jardun dut aldi batez, lehenago beste hamaika lan egina naiz, eta, oraintxe ere, beste zer edo zertan ari naiz, egon lasai. Baina "emakumearen gorputza" gora eta behera. Ezagutzen dudan hartaz hitz egin beharko dut ba, akabo bestela!

Gizarteak erreka jo du arlo askotan eta arte eta kulturara jo du askok, argi bila. Neurri batean, erlijioaren ordezko da kultura. Hainbat sinesteri uko egin eta gero, zenbaitek artearen baitan hartu du aterpe. Leku guztietara sartu da artea. Giroa pil-pilean dago eta, nahitaez, artistaren lanean ere ageri da ezinegona. Tentsioa. Tira, hori esanagatik, gero eta erosoago bizi da jendea, gero eta berekoiago. "Borroka egin bai, baina neure estatusa galdu gabe!", nahiz eta estatus hori zertan den jakin ez.

Lehenengo, ez naiz Elkarrikoa. Borroka bat baino gehiagori laguntzen diot. Ez pentsa, uste baino berekoiagoa naiz. Elkarrik proposamen bat egin zidan, eta nik onartu. Batzuetan bide berrietan abiatzeko modua ditut proposamen horiek. Besteetan, jendearekin dudan harremanak agintzen du. Baina esan dizut, hamaikarekin kolaboratu dut, aterik itxi gabe. Jendeak, hala ere, "han" edo "hemen" jarri nahi zaitu. Eta gauzak ez dira horrela. Nik, hainbat helbururi laguntzen diot, baina ez dut honekin edo harekin guztiz bat egiten. Errazegi zikintzen dira urak. Berriz diot, ez naiz Elkarrikoa.