"Gatazka linguistikoa ez da hizkuntzen arteko borroka, gatazka sozialabaizik"

1985eko uztailaren 14an

Rafael Ninyoles soziolinguista balentziarra mintzo
"Gatazka linguistikoa ez da hizkuntzen arteko borroka, gatazka soziala baizik"
Rafael Ninyoles soziolinguista ezaguna dugu Euskal Herriko zenbait zirkulotan. Ibilia dugu hemen hitzaldiak ematen eta "Idioma e Poder Social" eta "Catro Idiomas para un Estado" bere liburuak ere nahiko zabalkunde izan dute. Balentziako Generalitateko hizkuntz-aholkularia da gaur egun eta elkarrizketa hau duela hilabete egin zioten "A Nosa Terra" astekari gallegoan.
A. - 1972. urtean "Idioma e Poder Social" liburua argitaratu zenuen, oso liburu interesgarria benetan hizkuntz gatazkak ulertzeko. Kontzeptu mailan egin al duzu aldaketarik ordutik hona?
R.N.: Obra horretan nahasi xamarrak ziren hainbat kontzeptutan egon da aldaketarik. Lehenago ere egon izan diren bezalaxe, esate batera Kataluñan Errepublika garaian elebitasunarekin gertatu zen bezala. Orain berriro ere kontzeptu hau erabiltzeko gogoz dabiltza esfera ilustratuetan.
Bestalde, eta erdi erdian zeuden beste kontzeptu batzuk, diglosiarena esatera, gizarte antolamenduaren ispilu bezala ulerturik, zapalketa linguistikoaren egitura bezala, baztertzen doaz piskanaka. Uste dut interes berri batzuren arauera dela, agian politikoak baina dena dela interes berri intelektualen arauera. «Hizkuntz gatazka» bezalako kontzeptu oinarrizkoak ere kentzen ari dira diskurtso akademikotik.
A. - Kontzeptuak direla eta ze iruditzen zaizu «gizarte elebiduna»ren ideia hori?
R.N.–Gertatzen dena da badagoela elebitasun kontzepto bat dikzionarikoa dena, eta elebitasun soziala izendatzen dutena. Dikzionario hitz bat da zeren eta suposatzen bait du jende komunitate bat dagoela zeinean bi hizkuntz batera dauden. Gaur egun badago zenbait komunitate koofizialtasuna daukana bi hizkuntzekiko. Koofizialtasun hori elebitasun horren babes legal bat baino ez da. Gehiago erantzuten dio instituzioaren transfondo politikoari fenomenoaren mami zientifikoari baino. Ez du existitzen elebitasun sozialak, horrezaz zientifikoki zehatza eta definitua den zerbait dela uste badugu behintzat.
A.–Eta "ama-hizkuntza" kontzeptua?
R.N.–Arriskutsua da zeren eta kontrakoa ere ba dauka, ama-hizkuntza ez dena, alegia. Arazoa askotxo sinplifikatuz ama-hizkuntza kontzeptua lurralde-hizkuntza edota nazio-hizkuntza kontzeptuengatik aldatzea proposatuko nukw.
A.–Ze iruditzen zaizkizu legedi konstituzionala eta autonomikoa hizkuntzaren arloan?
R.N.- Eredu konstituzionala, edo autonomikoa, mixtoa da eta berezia, ez bait da lurralde eredu bat, hau da. ez du ezartzen lurralde-hizkuntzaren ofizialtasuna, nahiz eta eskubide indibidualak jaso bere erabilerarako lurralde-hizkuntza erabiltzen ez duten sektoreen eskubide linguistikoak betetzeko. Eta ez da eredu pertsonal bat zentzu honetan, estatu hizkuntz-anitzeko batetako hiritarra izateagatik hizkuntza ofizialak erabili behar dituztenekoan. Eredu disimetriko bat da, estatuan hizkuntza bat da nagusi eta zenbait minoria linguistikori eskubide batzuk aitortzen zaizkie bere lurraldean.
A.–Koofizialtasunak ez du ezberdintasuna instituzionalizatzen?
R.N .Pent sa dezagun sanskritoa ofiziala dela Indian, edota Louisianan frantsesa edota Kalifornian gaztelera. Hizkuntzaren estatutoak zerbait balio dezake edota ezer ere ez. Teoerian eredu disimetriko horri erantzuten dio konfizialtasunak, baina nere ustez gaur egungo egoeraren garrantzitsuena ez da eredu konstituzional bat kritikatzea, garrantzitsuena da ea gizarte batetan ba ote dagoen kale presio bat hizkuntzari bizitza emateko. Gakoa gehiago dago kalean gertatzen diren gauzetan legeek diotenetan baino.
A.–Ze faktore dira hizkuntzaren etorkizuna garantizatzen dutenak?
R.N .–A razoa da ea gizarte horrek bere hizkuntza erabiltzen jarraitu nahi duen, aparte utzita kolektibo honen marko legala zein den.
A.–Hizkuntzei buruzho jarrerak kontzeptu ideolojikoek baldintzatzen dituzte?
R.N. Neretzat ba dago oinarrizko gauza bat erabilpen linguistikoen atzetik. Atzean ideologia linguistikoak daude. Gure gizartean hain zuzen ere nik ideologia diglosikoak izendatu ditudanak daude. Ideologia horiek dira superposizio linguistikoa onartzen dutenak eta gaztelerari funtzio batzuk ezartzen dizkiotenak eta lurralde-hizkuntzei beste batzuk. Honi adskrizio diglosia edota diglosia funtzionala edo beste zerbait deitzea neri berdin zait. Neretzat garrantzia duena zera da, erabilpen sozial hauen atzetik, oso garrantzitsuak benetan, ideologia horiek daudela alegia. Ideologia horiek dira hizkuntzen erabilpenen segregazio hori babesten dutenak. Arazo ideologikoa eta erabilpenarena oso desberdinak dira.
Pertsona bat elebakarra izan daiteke eta gaztelera bakarrik erabili nahiz eta gero ideologia diglosiko bat eduki, eta pertsona bat ezin da izan elebiduna eta gaztelera bakarrik erabili. Gainera ideologia diglosikoen kontzeptua gehiago dago lotuta hizkuntzen etorkizunekiko, ez bait dago hain lotuta gaur egunean hizkuntza baten erabilpenaren egoerari.
A.–Ba da tesis bat haino gehiago esaten duena hizkuntz minorizatuak desagertzeko zorian daudela egoera diglosiko batetan. Zer iruditzen zaizu profezia ezkor hau?
R.N. Mekanizismo hori fatalista da eta ezin zaio jarrera sozialari egotzi. Egoera diglosiko batetan irtenbidea normalizazioa da eta bestea ordezkapen linguistikoa. Argi eta garbi. Bestela ez litzateke egongo dagoenaren moduko gatazka egoera bat. Azpimarratu nahi nuke ez naizela profeta eta ez dudula profeziarik egin honetaz. Ikuspegi zientifiko batetik begiratuta oso arriskutsua da aurrerapenak egitea epe luze batetara hizkuntza batekin gertatuko denari buruz. Ba dira hizkuntza batzuk gallegoaren egoera demografiko, kultural eta ekonomikoaren antzeko batetan zeudenak garai batean eta gaur egun eragin handiko hizkuntzak bihurtu direnak. Quebec-eko frantses mintzatua esaterako, nekazari hizkuntza bat eta EEBBak bezain handiko etsai bat edota Estatuan barruko klase nagusiak bezainbesteko etsaiak izanik, gaur egun erabat normalizatutako hizkuntza bat da, bizia eta herriak bultzatzen duena. Aldaketa hauek ez dira fatalismoaren bidez esplikatzen. Kontutan hartu behar dira koiuntura politikoak eta gizarte horietan ematen diren aldaketa guztiak.
A. -Gaurko egoeran, eta katalana eredu bezala hartuta nola ikusten dituzu gauzak?
R.N.-- Katalanaren kasuan presio sozial oso garrantzitsu bat dago. Baina, nahiz eta sinplifikatu, kezkagarri diren bi faktore daude. Lehenengoa da ez dela serioski kontutan hartzen arazo demografikoa. Inmigrazioa asimilatzen den ala ez badirudi egoera aztertzen duenaren umoarearen arauera dagoela. Gauza da katalanaren iraupenerako izugarrizko koxka dela dagoen jaiotze tasa ezberdina biztanle katalaneradun eta zinturoi industrialetan bizi direnen artekoena.
Beste faktore erabakikorra da autokonplazentzia, gaur egun Kataluñan ematen ari den autokonplazentzia, eta benetan katalanera ze arazo errealekin oztopotan dagoen ez ikusi nahia bere sakontasunean. Ez planifitazio linguistiko mailan baizik eta erabilpen sozialaren aldetik.
A.–Ze esanahi dauka hizkuntzaren indarrak komunidade diglosikoetan nazio nortasunaren ezaugarri bezala edota politikoki erabaki ahal izateko elemendu bezala?
R.N.–Faktore oso garrantzitsua da nazio eta sozial gatazkatan. Gatazka lingusitiko bat ez da hizkuntzen arteko gatazka bat, gatazka sozial bat da. Gatazka edo borroka hau gertatu izan den gizarteetan dauden ezberdintasunen ispilu ederra izan da beti hizkuntza. Gaurko prozesuan giza mobilizaziorako elemendu oso garrantzitsua da hizkuntza, maila politikoan zenbait komunitateetan, nahiz eta hizkuntza horrek esistitu ala ez.
Balentziar Herrian garbi dago balentziera katalaneraren euskalki bat dela, baina katalanera da. Eskubiak eta ultraeskubiak katalaneragandik hizkuntza independiente bat zelako argudioa erabili zuten abertzaletasun autoktono-vegetal bat mantentzeko. Horrela, existitu barik, eta existitu ezinik ere, orden publiko arazoak sortu zituen hizkuntza balentziano horrek kaleetan jo ez gintzaten hizkuntzaren batasuna defendatzen dugunak.
Normalizazio linguistikoaren ikurra gauza beldulgarri bat da beraientzat, ezin bait da normalizazio hori etorri hori bultzatuko duten aldaketa sozialik gabe. Nazio hizkuntzaren berreskurapenari beste edozein sozial egituraren aldaketari bezainbesteko beldurra diote.
Xan Carballa
34-35

GaiezHizkuntzaKatalana
PertsonaiazNINYOLES1
EgileezCARBALLA1Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Pribatura noa

Josune Azurmendi

Bizkaia: EAJren gotorlekua kolokan?

Jon Azkune Torres

"Nabaritu dadila euskaldun batzuok euskaldun baten istorioa kontatu dugula"

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Araba: Zer isla elektoral izango du aldaketak?

Asier Etxenike Ugarte

PPk euskararen irakaskuntza presentziala ezabatu du Valentzian, EAEko hauteskunde kanpaina betean

El Salto | Raquel Andrés Durà

Azkenak

2024-04-21 | Asier Etxenike Ugarte

Araba: Zer isla elektoral izango du aldaketak?

2024-04-21 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Apunte batzuk atarikoan

2024-04-21 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

'Cristóbal Balenciaga' telesaila

"Nabaritu dadila euskaldun batzuok euskaldun baten istorioa kontatu dugula"

Cristóbal Balenciaga diseinatzailearen biografia kutsuko fikziozko telesaila egin du Moriarti hirukoteak, Disney+ plataformarentzat. Estreinakoa dute formatu horretan. Aitor Arregi eta Jon Garañorekin egin du hitzordua ARGIAk, Jose Mari Goenaga kanpoan baitzen,... [+]

2024-04-21 | Iker Iraola Arretxe

Gipuzkoa: Biren arteko jokoa

2024-04-21 | Jon Azkune Torres

Bizkaia: EAJren gotorlekua kolokan?

Eguneraketa berriak daude